Temperatur yeməkdən tutmuş aktiv olmağa, yuxudan oyanma dövrlərinə qədər bütün insan davranışlarına təsir göstərir. Yay gecələrində yatmaqda çətinlik çəkməyimiz və qış günlərində yataqdan qalxmaq istəməməyimiz, təsəvvür etdiyimiz kimi, temperaturla sıx bağlıdır.
İndex.az xəbər verir ki, bir çox elm adamı temperatur və yuxu arasındakı əlaqəni izah etməkdə çətinlik çəksə də, duyğu neyronlarımızla həyati fəaliyyətlərimizin dövrəsini izləyən neyronlar arasındakı əlaqə tam aydınlaşdırılmadığı üçün bu məsələyə aydınlıq gətirən bəzi araşdırmalar var.
Neyrobiologiya kafedrasının dosenti Marko Qallio, temperatur dəyişikliklərinin həm insanlarda, həm də heyvanlarda davranışı formalaşdıran əhəmiyyətli bir dəyişən olduğuna diqqət çəkir və bədənin dəyişən temperaturlara uyğunlaşmaq üçün siqnallar göndərdiyini bildirir. Qallio deyir ki, soyuq hava gələndə bir ayı qışı yatır, müxtəlif canlılar da yuxu və temperatur arasındakı əlaqəyə əsaslanan davranışlar nümayiş etdirə bilirlər.
Marko Qallio və Şimal-Qərb Universitetinin neyrobioloqlarının temperatur və yuxu arasındakı əlaqəni araşdırmaq üçün apardıqları və “Current Biology” jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, meyvə milçəkləri günün ortasında yatmağa proqramlaşdırılıb. Əslində, araşdırma milçəklərin sevimli temperatur səviyyəsinin insanlarınkinə bənzədiyini müəyyən etdi. Buna görə də tədqiqatçılar meyvə milçəklərinin yatmağa proqramlaşdırıldığı kimi, insanların isti havalarda yatmağa meylinin altında yatan bioloji amillərin ola biləcəyini irəli sürürlər.
Bu araşdırmadan əldə edilən məlumatlar işığında, temperatur və yuxu arasındakı əlaqəni araşdıran digər tədqiqatlar da araşdırılır və müəyyən edilib ki, temperatur haqqında məlumat alan beyin neyronları yuxunu tənzimləyən daha böyük sistemin kiçik bir hissəsidir. Başqa sözlə, temperaturu qəbul edən və yuxuya cavabdeh olan neyronlar eyni sistem daxilində fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Buna görə də bir-biri ilə sıx əlaqədədirlər. Qallionun fikrincə, istiliyin davranışa müxtəlif təsirləri ola bildiyi üçün bu məsələ həm də isti və soyuq dövrlərə əsaslanan təkamül proseslərini əks etdirə bilər; ona görə də daha çox araşdırılmalıdır.
Meyvə milçəkləri gün ərzində temperaturun ən yüksək olduğu günorta saatlarında yatmağa proqramlaşdırıldığı kimi, biz insanlar da təkamül baxımından bioloji olaraq isti havada yatmağa proqramlaşdırılmış ola bilərik, lakin digər amillər də isti havalarda yuxulu olmağımıza səbəb ola bilər. İsti havalarda zəiflik, yorğunluq və yuxululuğu izah etmək üçün susuzlaşdırma, tərləmə, qan təzyiqi və melatonin də istifadə olunur.
Çox vaxt isti havada bizi yuxuya aparan istilik deyil, susuzluqdur. Hava isti və rütubətli olduqda orqanizm tər şəklində duz və mayeni sürətlə itirir ki, bu da tez susuzluğa səbəb olur. Dehidrasiya da yorğunluq və yuxuya səbəb olur. Bu səbəbdən, xüsusilə çox isti havalarda su istehlakınızı artıraraq susuzluğun qarşısını ala bilərsiniz.
Bədənin özünü sərin saxlamaq mexanizmi var; bədən istiliyini tənzimləmək üçün tər vəziləri vasitəsilə istilik buraxır, buna görə də tərləyirik. Tərlədiyimiz zaman enerji itirdiyimiz üçün özümüzü yorğun və yuxulu hiss edirik. Bu səbəbdən bədən istiliyini sabit saxlamaq və həddindən artıq tərləmənin qarşısını almaq yay aylarında yorğunluq hissinin qarşısını ala və enerjimizi artıra bilər.
İstilik qan təzyiqini aşağı salır. Qan təzyiqi aşağı düşdükdə bədən yorğunluq hiss etməyə başlayır; çünki beyinə daha az qan gedir və orqanizm oyaq və gümrah qalmaq üçün əlavə səy göstərməlidir. Buna görə də qan təzyiqini tarazlaşdırmaq və bədənin enerji və canlılığını canlı saxlamaq üçün istilikdən qorunmaq vacibdir.
İsti yay günlərində günəşə məruz qaldığımız zaman orqanizm yuxu hormonu olaraq da bilinən melatonin istehsalını dayandırır. Günəşdən uzaqlaşıb kölgəyə getdiyimiz zaman o, melatonin istehsal etməyə davam edir və istehsal etmədiyi vaxtı əlavə etməklə. Bu, yorğunluq və yuxuya səbəb olur. Günəşin dəriyə zərərli təsirləri ilə yanaşı, hormonal tarazlığı da pozduğu üçün xüsusilə isti yay günlərində günəş şüalarına çox məruz qalmamaq lazımdır.
Özünüzü günəş şüalarından və buna görə də həddindən artıq istidən qoruyaraq yuxululuq və yorğunluğunuzu bir qədər azalda bilərsiniz.
