“James Webb” Kosmik Teleskopundan istifadə edən astronomlar cırtdan planet Plutonu əhatə edən sirli mavi dumanın planetin iqlimi və atmosferində həlledici rol oynadığını aşkar ediblər.
“Nature Astronomy” jurnalında dərc olunan yeni araşdırma təkcə Plutonun deyil, həm də Yer də daxil olmaqla digər planetlərin iqlim tarixi haqqında anlayışımızı kökündən dəyişdirə biləcək faktlar təqdim edir.
Paris Rəsədxanasının astronomu və tədqiqatın aparıcı müəllifi Tanguy Bertrand “Bu, Günəş sistemində unikal vəziyyətdir”, – deyib.
Pluton 2015-ci ildə NASA-nın Yeni Üfüqlər kosmik gəmisi tərəfindən yaxından müşahidə edilib. Bu missiya Plutonun əvvəllər düşünüldüyü kimi “ölü” planet olmadığını, əksinə, dağlar, donmuş təpələr və müxtəlif tərkibli buzlarla dolu kompleks bir səthə malik olduğunu ortaya qoydu.
Metan və azot kimi uçucu buzlar fəsillərdən asılı olaraq səthdə sürüşürdü. Ancaq ən maraqlı tapıntılardan biri Plutonun öz nazik atmosferinin çox hissəsini kosmosa sızdırması idi. Üstəlik, bu qaz molekullarından bəziləri Plutonun böyük peyki Haron tərəfindən udulurdu. Bu, Günəş sisteminin başqa heç bir yerində müşahidə olunmayan bir vəziyyətdir.
Si Jang tərəfindən 2017-ci ildə aparılan bir araşdırma, Plutonun atmosferinin azot və metandan ibarət soyuducu dumanla örtüldüyünü irəli sürdü. Bu duman gün ərzində Plutona çatan zəif günəş işığını udur və sonra bu enerjini gecə infraqırmızı şüa kimi kosmosa geri yayır. Lakin Pluton və Haronun yaxın yerləşməsi səbəbindən hər iki cismin temperatur məlumatları qarışıq idi və bu nəzəriyyəni birbaşa sınaqdan keçirmək mümkün olmadı.
Bu zaman “James Webb” Kosmik Teleskopu işə düşdü. Teleskopun qabaqcıl Orta İnfraqırmızı Rəsədxanası (MIRI) Pluton və Harondan gələn siqnalları ayırd edə bildi. “Webb”in ölçmələri Plutonun atmosferindəki dumanın proqnozlaşdırıldığı kimi infraqırmızı radiasiya yaydığını təsdiqlədi.
“Planetar elmdə bir fərziyyənin bu qədər qısa müddətdə, cəmi bir neçə il ərzində təsdiqlənməsi nadir haldır”, – deyən Janq, tədqiqatın təsdiqindən çox həyəcanlandıqlarını deyib.
Tədqiqatçılar deyirlər ki, Plutonun atmosferindəki bu tip duman təkcə bu cırtdan planetlə məhdudlaşmır. Oxşar strukturlara Saturnun peyki Titan və Neptunun peyki Triton kimi göy cisimlərində də rast gəlinir. Janq vurğulayır ki, bu orqanların planetar iqlimdəki rolları yenidən qiymətləndirilməlidir.
Tədqiqat həmçinin Yerin keçmiş iqlimi ilə bağlı təəccüblü suallar doğurur. Janq həyatın atmosferdə oksigen olmadığından əvvəl də, təxminən 2,4 milyard il əvvəl mövcud olduğuna diqqət çəkir və o dövrdə Yer atmosferinin Plutondakı kimi azotun üstünlük təşkil etdiyi və karbohidrogenlə zəngin olduğunu qeyd edir.
Bu araşdırmanın yalnız uzaq bir cırtdan planetə deyil, həm də planetimizin keçmişinə işıq saldığını vurğulayan Janq, “Plutonun dumanını və kimyasını tədqiq etməklə, biz Yer kürəsinin nə qədər erkən yaşayış üçün əlverişli olduğunu daha yaxşı anlaya bilərik”, – deyib.
