AZ

Tənzilə Rüstəmxanlı: "Hacı Şahin məsələsinin kökü var, "müridlər"i məndən əl çəkmir"

Millət vəkili Tənzilə Rüstəmxanlı Teleqraf-ın suallarını cavablandırıb.

Publika.az müsahibəni təqdim edir.

- Tənzilə xanım, müsahibə üçün zəng edəndə Türkiyədəydiniz. Səfərinizin məqsədi nəydi?

- Məqsəd Qərbi Azərbaycana ləyaqətlə qayıdış konsepsiyası ilə bağlı keçirilən görüşlərdə iştirak idi. Bu ilin may ayında paytaxt Ankarada Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı geniş bir simpozium keçiriləcək. 20-ci əsrin əvvəllərində Qərbi Azərbaycandan köç başlayanda insanlarımız ən çox Türkiyəyə, ordan da Avropaya adlayıblar.

1950-ci illərdən sonra isə Türkiyədən Avropaya köç başlayıb, Qarsdan, Iğdırdan Avropaya gedənlərin çoxu isə qərbi azərbaycanlılar idi. Onların içərisində mənim qohumlarım da var. Ümumiyyətlə, Bursada, Muşda, Amasiyada çox qohumlarım yaşayır. Mən özüm Amasiyada doğulmuşam. 1950-ci ilə qədər Avropaya getmiş nəslin çoxu yaşlaşıb, o nəsil tamam yox olmadan biz işlərimizi sürətləndirməliyik.

Həmin nəslin nümayəndələrindən çoxu Türkiyədə sənət, mədəniyyət, elm sahəsində məşhur isimlərdir. Biz onların da dəstəyi ilə Qərbi Azərbaycana qayıdışı, o insanların mədəniyyətini, dağıdılmış mədəni irsini, adət-ənənəsini yenidən gündəmə gətirmək istəyirik.

- Dediniz ki, qərbi azərbaycanlılar Türkiyəyə, ordan da Avropaya gedirdilər. Türkiyədən miqrasiyanın xüsusi səbəbi vardımı?

- Səbəb iqtisadi vəziyyətiydi. Mənim atamın dayısı-xalası uşaqları hamısı orada anadan olub. Onlar Avropaya daha yaxşı güzaran üçün gediblər. Azərbaycan müstəqilliyini qazananda elm adamları Avropaya, Kanadaya niyə axın etdilər? Çünki hamıda Avropa heyranlığı var idi. İndi bu tendensiya yoxdur. Çünki ölkəmiz Avropanın bir çox dövlətlərindən daha yaxşı durumdadır.

Qarsdan niyə getməsinlər ki? Orada həyat şəraiti, doğrudan, çox ağırdır. Mənim doğulub böyüdüyüm yerlərlə bizi tikanlı məftillər ayırırdı. Yadımdadır, nənəm əlimdən tutub məni sərhədə gətirər, ordan da Qarsın kəndlərini göstərərdi. Xüsusən yaz vaxtı ot biçiləndə... Ağlaya-ağlaya ora baxıb bayatı deyərdi. Çünki bütün nəsli orada qalmışdı. O qadının içində ana, ata, baba, dədə, yurd həsrəti var idi. Mənim türk milləti üçün həddən ziyadə narahatlığım, nisgilim, türk sevdalı olmağım bundan qaynaqlanır.

Bilirsiniz, milli şüur çox önəmlidir. Ailəmizdə bizə türk milli şüurunu aşılayıblar. “Xaricdə yaşayan o insanlar bizim millətimizdəndir” fikrini beynimizə həkk ediblər. Sovet məktəbini bitirən biri kimi həmişə fərqindəydim ki, universitetə, yaxud hansısa işə düzələndə tərcümeyi-halda olan bənddə “Xaricdə qohumlarınız varmı?” sualına “yox” cavabı yazmalıyam. Əksini yazsaydıq, nə vaxtsa əngəl kimi qarşımıza çıxacaqdı.

- Sizin bioqrafiyanızda Balakən tarixçəsi də var. 9 yaşında Balakənə köçmüsüz. Bu haqda danışardınız...

- Anam irəvanlıdır, Masisdə yaşayıb, Əlibəyin qızıdır. Atası bəy olduğu üçün həbs olunub, sonra da güllələnib. Nəsil dərbədiyar olub, nənəmi belə sürgün ediblər. Anamgilin kökü Uluxanlı rayonunun Zəngilər kəndindəndir. Ailə darmadağın olub, represiyaya məruz qalıb, uşaqlar yetimxanaya verilib. Böyük xalam 16 yaşındaykən Əlibaba adlı hərbçi ilə ailə qurub.

Əlibaba müharibədən sonra hərbi xidməti yerinə yetirmək üçün Balakənə köçəndə xalama söz verib ki, bacı-qardaşını tapacam. Hərbçi olduğu üçün bu məlumatları araşdırıb üzə çıxarmaq ona asan olub. Anamla birlikdə iki xalamı, dayımı götürüb Balakənə gəliblər, hamısını da xalam böyüdüb.

Atam Amasiyadan olub. Gürcüstanda olan xalası oğlanlarından birinin övladı Balakəndə ailə qurub. Qız görməyə Balakənə gələndə atam da onlara qoşulub gəlib. Atam anamı 16-17 yaşında Balakəndə bazarda görüb. Özü sonralar danışırdı ki, ananızın iki uzun hörükləri var idi, onu görən kimi ürəyimdə dedim, mən bu qızı alacam.

- Onda atanızın neçə yaşı vardı?

- Anamdan üç yaş böyükdü. Anamı vermək istəməyiblər, o da qaçırıb.

- Siz harada doğulmusunuz?

- Anam atamla birgə Amasiyaya köçür. Əsil adı Qaraçantalılardır, bizim bölgələrə Ağbaba da deyirlər. Amasiyada həyat şəraiti ağır olduğuna görə xalam anama deyir ki, gəlin Balakənə. Gəlirlər, böyük qardaşımla bacım Balakəndə doğulur. Amma atam buralarda qərar tuta bilmir, ona görə yenidən Amasiyaya köçürlər. Ordada mən və o biri qardaşım doğulub.

Atamın iş yerində ciddi problemi olub, onu işdən çıxarıblar, amma o, çox mübariz adam idi. Leninin mavzoleyinə teleqram vurub altı uşaqla işsiz qaldığını, bu halda Vyetnama köçürülməsi ilə bağlı müraciət yazmışdı. Bu, sovet dövründə dəhşətli hadisə idi. 24 saatın içində atama teleqram gəldi və onu işinə bərpa etdilər. Yadımdadır, 13 yaşım olardı, onda atam qərar verdi ki, Balakənə qayıtmalıdır. Beləcə, ordan köçdük.

- Amasiyanı xatırlayırsınız?

- Əlbəttə... Evimizin qarşısındakı bulağı necə unutmaq olar? Əmilərimin evi, öz evimizin səmti xatirimdədir. Biz Süleymanlılardanıq, çox böyük nəsildir. O köç mənim yadımdadır. Evimizin bütün əşyalarını üstü açıq maşına yığmışdılar. Axşam olanda sürücü yükün üstünü örtərdi, biz də yorğanın altına girərdik ki, üşüməyək.

Gürcüstanı keçməklə iki gün yol gəldik və Balakənə yerləşdik. Xalamın yoldaşı sovxozda baş aqronom idi, anamgili ora işə düzəltdi. Bir bacım və qardaşım da Balakəndə anadan oldu. Bu, ata tərəfimin hekayəsidir. Amma ana tərəfim daha ağır, çətin günlər yaşayıblar...

- Mübarizliyiniz atanızdan gəlir?

- Bəli, atam çox mübariz adam idi. Erməni dilini ana dili kimi bilirdi. Anam irəvanlıydı, o da məktəbdə erməni dilini öyrənmişdi.

- Siz necə?

- Sonralar öyrəndim, mən də az-çox ermənicə başa düşürəm. Anamla atamın bizdən gizlin söhbətləri olanda evdə erməni dilində danışardılar.

- Qohumlarınızın hamısını tapa bildiniz?

- Türkiyə olanların hamısını tapdım. Hətta deyərdim, onları atam tapmışdı. 1974-cü ildə SSRİ KQB-sinə yazmışdı ki, Türkiyədə qohumlarım var, onları axtarıram. Xalası uşaqlarını, xalasını beləcə tapmışdı. 1974-cü ildə istək kağızı gəldi, atam da Balakəndən Gümrü üzərindən Türkiyəyə gedib xalasını gördü.

Atam çox cəsarətliydi, sovet vaxtı Türkiyədə qohumlarını axtarmaq hər adamın işi deyildi. Açıqfikirliydi, heç vaxt heç nədən şikayət etməzdi. Təmiz türk kişisiydi... Qızıyla oğlu arasında fərq qoymazdı. Biz üç bacı, üç qardaş idik, oğlanlarına demişdi ki, siz istəyirsiz oxuyun, istəmirsiz oxumayın, amma qızlarım mütləq oxumalıdır. Bizə demişdi ki, əlinizə diplomunuzu almadan qapıma elçi gəlməsin. Bizə əməyə alışdırmışdı.

Mən elə bilirdim ki, atam dünyanın ən böyük riyaziyyatçısıdır. İngilis dilini bilmirdi, amma kitabı əlində tutub bizə deyirdi ki, dərsini danış. Sonra başa düşmüşəm ki, atam heç o dili də bilmirmiş.

- O illərdə ən böyük arzunuz nə idi? Nəçi olmaq istəyirdiniz?

- Hüquqşünas, prokuror. Birinci qisasımı da atamın anası, o türk qızından - nənəmdən alacaqdım.

- Niyə?..

- Çünki bizi döyürdü. Özünə də deyirdim ki, prokuror olucam, səni həbs edəm. İndi ona o qədər rəhmət oxuyuram ki… Bizi gözəl tərbiyə eləmişdi...

- Nəyin üstündə döyülürdünüz?

- Mən bir bəlaydım, o da çox inadkar. Bir dəfə sözünə baxmadım, qaçıb tut ağacının başına çıxdım. Nənəm tərsliyindən oturdu ağacın altında. Qonşumuz oğlu gəlib, mənə kömək məqsədilə onu söhbətə tutanda aradan çıxdım. Amma nə olsun, axırı evə gələndə zoğal çubuğu ilə yaxşıca məni döydü. İndi deyirəm nə gözəl eləyib. Mən demirəm ki, uşaqlar döyülməlidir, amma...

- Siz özünüz uşaqlarınızı döymüsünüz?

- Oğlumu döymüşəm, qızımı yox. Oğlum çox dəcəl idi, ələ-ovuca sığmırdı. Bir də ki ananın döyməsi, şilləsi sığaldı.

- Tənzilə xanım, qayıdaq Qərbi Azərbaycana qayıdış məsələsinə. Bununla bağlı bir deputat və qərbi azərbaycanlı kimi proqnozunuz necədir?

- Ən böyük proqnozu və proqramı cənab Prezidentimiz verib və hər çıxışında bunu təkrar-təkrar dilə gətirir. Mən ümidli insanam, amma Qarabağ həqiqətləri ilə bağlı dünyanın demək olar ki, hər yerində mübarizə aparmış biri kimi deyirəm ki, son illər mən də ümidimi itirirdim. Düşünürdüm ki, ermənilər İrəvanı verər, Şuşanı verməz. Şuşanı özlərinə müqəddəs elan eləmişdilər, Xankəndi heç ağla gəlmirdi.

Biz acılar görmüş nəsilik, haradan hara gəlmişik - bunun fərqindəyik. Bu gün fəxrlə deməliyik ki, bizim Qarabağı, Şuşanı, Xankəndini azad edən siyasətçimiz var. Cənab Prezidentimiz bunu bacardı. Bunu bütün səmimiyyətimlə deyirəm. Təkcə Qarabağ deyib keçməyək, türk millətinin son 200 ildə itirdiyi torpaqların ilk dəfə bir parçası geri qaytarıldı.

Bu, əslində çox önəmli hadisələrə vəsilə oldu. Türk dünyası gördü ki, Azərbaycanla Türkiyənin yüksək səviyyədə əməkdaşlığı, qardaşlığı, xarici siyasətdə birlikdə hərəkət etməsi Qarabağ zəfərinə gətirdi. Türk Dövlətləri Təşkilatının çox sürətlə formalşamasında bu zəfər təməl daşı rolunu oynadı.

İdeyalar o vaxt həyata keçir ki, o ideya dövlət və milli şüurda əsas yer tutur. Azərbaycan Prezidenti deyir ki, türk dünyasından başqa ailəmiz yoxdur. Ona qədər türk dünyası deyən çox az liderlərə rast gələrsiniz. Siyasət və fikir adamlarımız bunun uğrunda mübarizə aparıblar. Amma dövlətin birinci şəxsi bunu dilə gətirirsə, demək, bu, dövlətin ideologiyasına çevrilib.

Qarabağ zəfəri Rusiyanın tərkibində müstəqilliyini qazanmaq istəyən türk birlikləri üçün bir ümid oldu. Mən həmişə demişəm ki, bu bölgədə önəmli olanı Türkiyənin güclü dövlətə çevrilməsidir. Türkiyə Yaxın Şərqdə güclü olsa, Azərbaycan da Qafqazda güclənəcək. Elə də oldu.

Bu gün bölgənin siyasi həyatını, yönünü müəyyən edən dövlətlərdən biri də Azərbaycandır. Bax belə qüdrətli dövlətdə yaşamaq, mənə elə gəlir, ən böyük xoşbəxtlikdir. Və bu gün dövlət başçımız Qərbi Azərbaycana qayıdış konsepsiyasını səsləndirir.

Onu da deyim ki, bizi biz edən dəyərlər var, onlardan heç vaxt vaz keçə bilmərik. Onsuz da Avropanın qarşımıza qoyduğu, zaman-zaman cəmiyyətimizə gətirmək istədiyi həyat tərzi bu millətin milli-mənəvi dəyərlərini yox etməyə köklənib. Hər millət nə ilə var olur? Tarixi və mədəniyyəti ilə. Bir millətin tarixi şüurunu əlindən alsan, dəyərlərini məhv eləsən necə var olacaq?

Seçilən
97
3
publika.az

10Mənbələr