“XVIII əsrdən bəri zaman-zaman Şimali Azərbaycanı bütövlükdə və müxtəlif bölgələrini(xanlıq) müstəmləkə kimi saxlamış Rusiyanın heç zaman arxivləri açılmamış kəşfiyyat-agentura şəbəkələrini ifşa etmək üçün Bakıda 2-3 kiçik çaplı “FSB” agentinin həbsi dəryada damladır…”
“Məsələnin daha aydın görünməsi üçün mütəxəssis rəyləri və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq Azərbaycana uyğun Lüstrasiya Qanununun bir konseptual modelini təqdim edirik…”
-FİKİR SAVAŞI…-
Artıq 10 gündən çoxdur ki, Rusiyanın Yekaterinburq şəhərində həmvətənlərimizə qarşı törədilmiş məlum hadisədən sonra bu şimal qonşumuzla ölkəmiz arasında müxtəlif səviyyələrdəki gərginlik davam edir. Bu mövzudakı ötən yazımızda qeyd etdiyimiz kimi, Rusiyanın xalqımıza, dövlətimizə, o cümlədən o ölkənin ərazisində yaşayan həmvətənlərimizə təzyiqlərini azaltmaq üçün öncə bu işğalçı, imperialist xislətli dövlətin Azərbaycana qarşı təzyiq və təhdid vasitələrini mümkün qədər zərərsizləşdirmək gərəkdir. Həmin vasitələr isə əsasən bunlardır:
1. "Beşinci kolon" – ölkə daxilində Rusiyapərəst ideologiyanı yayan, dövlətin qərarlarına təsir etməyə çalışan siyasi-ictimai qüvvələr.
2. Agentura şəbəkələri və “FSB” bağlantılı şəxslər – ictimai, media və siyasi dairələrdə fəaliyyət göstərən, Rusiyanın maraqlarını qoruyan şəxslər.
3. Rusiyada yaşayan Azərbaycan vətəndaşları (miqrantlar) – Kremlin “deportasiya təhdidi” vasitəsilə Azərbaycana təzyiq göstərmək üçün istifadə edə biləcəyi sosial və demoqrafik resurs.
4. Rusiyada olan azərbaycanlı iş adamlarının biznes maraqları – iqtisadi rıçaq vasitəsi ilə Bakıya təsir etmək imkanı.
5. Enerji və nəqliyyat asılılığı – bəzi istiqamətlər üzrə (xüsusən də Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi) Moskvanın geosiyasi nəzarəti.
6. Kiber müharibə və informasiya sabotajı:
Dövlət qurumlarına, bank sisteminə, media platformalarına və strateji infrastruktur obyektlərinə yönəlmiş haker hücumları.
Azərbaycana qarşı dezinformasiya kampaniyaları, saxta sənədlər və montaj videolar.
Sosial şəbəkələrdə troll və bot şəbəkələri ilə ictimai narazılığın yönləndirilməsi, millətlərarası və siyasi ziddiyyətlərin qızışdırılması.
7. İnformasiya müharibəsi – Rusiyayönlü media, “YouTube” kanalları, “Telegram” səhifələri vasitəsilə Azərbaycanda ictimai rəyə təsir cəhdləri.
8. Təhsil və ideoloji təsir alətləri –dövlət tərəfindən maliyyələşən rusdilli məktəblər və Rusiya təhsil müəssisələri vasitəsilə uzunmüddətli təsir siyasəti.
9. Gələcəkdə Qarabağ məsələsində Ermənistanı müdafiə rıçaqları – Ermənistan vasitəsilə Azərbaycanı geo-siyasi təzyiq altında saxlamaq cəhdləri…
Əlbəttə, həmin təzyiq-təhdid vasitələri milli(!), müstəqil(!) dövlətimiz tərəfindən mümkün qədər aradan qaldırılmalıdır. Bildiyiniz kimi, ötən yazımızdan(bax: ) başlayaraq o vasitələri hər birinin ayrı-ayrılıqda aradan qaldırılması yolları haqda ətraflı yazmağa başlamışıq…
Bəhs edilən yazımızda gündəmdə olan Kremlin “deportasiya təhdidi kimi dəyərləndirilən Rusiyada yaşayan Azərbaycan vətəndaşlarının (miqrantlar) təzyiq vasitəsinə çevrilməsinin qarşısını almağın yollarından danışdıq və bu istiqamətdə qısa bir proqram təqdim etməyə çalışdıq…
Budəfəki yazıda isə Rusiyanın ölkəmizə təzyiq əsas təzyiq vasitələrindən olan "5-ci kalon", yəni ölkə daxilində Rusiyapərəst ideologiyanı yayan, dövlətin qərarlarına təsir etməyə çalışan siyasi-ictimai qüvvələr və agentura, kəşfiyyat şəbəkələrini zərərsizləşdirməyin yollarından, mümkün tədbirlərin həyata keçirilməsindən bəhs edəcəyik:
1. Ən önəmli tədbir, əlbəttə, Milli(!) Məclis tərəfindən Lüstrasiya(təmizlənmə) haqqında qanun qəbul edilməsi və arxivlərin açılmasıdır.
Bu haqda yazımızda ətraflı bəhs edəcəyik.
2. Kəskin hüquqi tədbirlər və qanunvericilik təşviqi…
Antiterror və antiekstremist qanunlarının sərtləşdirilməsi: Rusiyanın Azərbaycandakı fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq üçün hüquqi çərçivə gücləndirilməlidir. Bütün xarici dövlətlərin Azərbaycandakı agentləri və siyasi fəaliyyətləri ciddi şəkildə nəzarət altında olmalı, qeyri-qanuni fəaliyyətlərə qarşı sanksiyalar tətbiq edilməlidir.
3. Kəşfiyyat və informasiya fəaliyyətinin tənzimlənməsi:
Kəşfiyyat şəbəkələrinin və informasiya fəaliyyətinin üzərinə qoyulacaq ciddi nəzarət, "5-ci kalon"un fəaliyyətini çətinləşdirəcək. Bu fəaliyyətlərə qarşı əks-informasiya mübarizəsi (information warfare) və media tənzimləməsi gücləndirilməlidir.
4. Təhsil və mədəniyyət səviyyəsində maarifləndirmə:
Rusiyapərəst ideologiyaların qarşısını almaq üçün maarifləndirmə proqramları: Gənc nəslin ideoloji cəhətdən gücləndirilməsi və Rusiyanın təsirindən azad edilməsi üçün təhsil sistemində dəyişikliklər edilməlidir. Xüsusilə, milli kimlik, tarix və suverenlik mövzusunda daha çox dərs və seminarlar təşkil edilməli, vətəndaşlıq təhsili önə çıxarılmalıdır.
5. Milli mədəniyyətin və tarixə marağın artırılması:
Azərbaycan xalqının öz mədəni irsinə və tarixinə bağlılığını artırmaq, xüsusilə Rusiyapərəst ideologiyanın təsiri altına düşə biləcək gənc nəsil üçün əhəmiyyətlidir. Mədəni layihələr, sərgilər, filmlər və kitablar vasitəsilə milli kimlik gücləndirilə bilər.
3. Sosial şəbəkələrin və media infrastrukturunun nəzarət altında saxlanması(Hazırda ölkəmizdə bu nəzarət ciddi şəkildə tətbid edilməkdədir):
4. Xarici təsirlərdən qorunmaq üçün sosial şəbəkələrə nəzarət:
Sosial şəbəkələrdə yayılan, ölkə daxilində Rusiyapərəst fikirləri təbliğ edən səhifələrə qarşı effektiv mübarizə aparılmalıdır. Media platformalarında Azərbaycan milli maraqlarına zidd olan hərəkətlərin qarşısı alınmalı, ölkənin sabitliyini pozan təşəbbüslərə qarşı cəzalar tətbiq olunmalıdır.
5. Müstəqil və şəffaf media dəstəyi:
Azərbaycanda milli təhlükəsizlik və suverenliyi dəstəkləyən müstəqil media və jurnalistikaya diqqət ayrılmalıdır. Belə media qurumları, dövlətin və millətin maraqlarını qoruyaraq, cəmiyyətdə düzgün məlumat yaymağa çalışmalıdır.
6. İctimai və siyasi həyatın şəffaflaşdırılması
Siyasi partiyaların və qeyri-hökumət təşkilatlarının nəzarət altına alınması(bunun da ciddi mexanizmi var Azərbaycanda):
Rusiyanın Azərbaycandakı təsirini artırmağa çalışan siyasi partiyaların və QHT-lərin fəaliyyətinə ciddi nəzarət edilməlidir. Hər hansı bir siyasi təşkilatın və ya partiyanın fəaliyyətinin xarici güclər tərəfindən maliyyələşməsi və ya yönləndirilməsi halları aşkar edildikdə, qanuni tədbirlər görülməlidir.
7. Daxili təhlükəsizlik və istintaq gücləndirilməsi:
Azərbaycanda vətəndaşların milli maraqlarına zərbə vuran hər hansı fəaliyyət, xüsusilə də xarici güclərə xidmət edən fəaliyyətlər, təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən izlənməli və zərərsizləşdirilməlidir.
8. Xarici ittifaqların gücləndirilməsi
Milli təhlükəsizlik siyasətinin beynəlxalq müstəvidə müdafiəsi: Azərbaycan, öz milli maraqlarını qorumaq üçün beynəlxalq müstəvidə müttəfiqlərini gücləndirməli, xüsusilə NATO və Avropa İttifaqı ilə yaxın əlaqələr qurmalıdır. Bu ittifaqlar Azərbaycanın hərbi və iqtisadi müstəqilliyini artıracaq və xarici təsirlərdən qorunma səviyyəsini yüksəldəcək.
9. Rusiya ilə diplomatik münasibətlərin balanslaşdırılması:
Həmçinin, Azərbaycanın Rusiyayla olan diplomatik əlaqələrini gərginləşdirmədən, ancaq eyni zamanda öz maraqlarını qorumağa diqqət etməsi lazımdır. Müxtəlif regional və beynəlxalq məsələlərdə müstəqil qərar vermək və strateji müstəqillik mövqeyini qorumaq əsas hədəf olmalıdır.
10. Hüquq-mühafizə orqanlarının gücləndirilməsi
Agentura və casusluq şəbəkələrinə qarşı mübarizə: Azərbaycanda Rusiya tərəfindən idarə olunan agentura və casusluq şəbəkələrinin aşkar edilməsi üçün müvafiq hüquq-mühafizə orqanları gücləndirilməlidir. Bu şəbəkələrə qarşı sərt cəzalar tətbiq edilməli və cinayətkar fəaliyyətlər ifşa edilməlidir.
İctimai təhlükəsizliyin qorunması: İctimai asayişin qorunması və anti-terror tədbirlərinin həyata keçirilməsi ilə yanaşı, Rusiya tərəfdarlarının sanksiyalar və təzyiqlərlə cəzalandırılması tələb olunur.
Bu tədbirlər arasında ən önəmlisi, əlbəttə Lüstrasiya haqda qanunun qəbul edilməsi və Rusiya imperiyasından və SSRİ-dən qalma keçmiş “KQB” və digər arxivlərin açılmasıdır.
Xəbər verildiyi kimi, Yekaterinburqdakı məlum hadisədən sonra Azərbaycan hüquq-mühafizə orqanları Bakıda bu ilin hələ fevralından rəsmən bağlanılmış “Sputnik Azərbaycan” nəşrinin redaksiyasında çalıçan iki “FSB” agenti həbs edildi. Lakin təbii ki, XVIII əsrdən bəri zaman-zaman Şimali Azərbaycanı bütövlükdə və müxtəlif bölgələrini(xanlıq) müstəmləkə kimi saxlamış Rusiyanın heç zaman arxivləri açılmamış kəşfiyyat-agentura şəbəkələrini ifşa etmək üçün Bakıda 2-3 kiçik çaplı “FSB” agentinin həbsi dəryada damladır. Hələ onların Rusiya agenti olması məhkəmədə isbatlanmalıdır… İmperiya dövlətinin milli(!), müstəqil(!) dövlətimizə qarşı bu əsas təzyiq-təhdid-təsir vasitəsini zərərsizləşdirmək üçün təcili olaraq Milli(!) Məclis tərəfindən “Lüstrasiya” haqqında qanun qəbul etmək, bilavasitə Moskvaya bağlı keçmiş “KQB” və digər arxivlərin sırf siyasi idarəçilik yönündən açılmasını və bu minvalla sovet və müstəqillik dövründə Rusiyanın Azərbaycana qarşı cinayətlərini, o cümlədən 20 Yanvar, Xocalı soyqırımı, Tərtər qətliamını və s. törətmiş agentura şəbəkələrini ifşa etmək, dövlətimizə xəyanəti isbat olunmuş keçmiş Baş Qərargah rəislərini, digər keçmiş yüksək vəzifəliləri və s. həbs etmək, həmçinin bir sıra digər tədbirlər görmək gərəkdir…
Lüstrasiya, yəni dövlətin yüksək vəzifəli şəxslərinin və agentura şəbəkələrində yer alan şəxslərin ifşa edilməsi və onların keçmiş fəaliyyəti haqqında ictimaiyyətə məlumat verilməsi — çox vacib bir addım ola bilər. Bu, yalnız keçmişdəki agentura şəbəkələrini ifşa etməklə kifayətlənməyib, eyni zamanda dövlətin daha sağlam və şəffaf bir idarəetmə qurmasına da töhfə verər. Belə bir qanunun qəbul edilməsi və arxivlərin açılması Azərbaycanın xarici təsirlərdən qorunmasında və milli təhlükəsizliyin təmin edilməsində mühüm bir alət ola bilər…
Məsələnin daha aydın görünməsi üçün mütəxəssis rəyləri və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq Azərbaycana uyğun Lüstrasiya Qanununun bir konseptual modelini təqdim edirik:
I. Hüquqi əsaslandırma
Məqsəd:
Dövlət idarəçiliyindən, təhlükəsizlik orqanlarından və ictimai təsir gücünə malik sahələrdən totalitar rejimə xidmət etmiş və milli maraqlara zidd fəaliyyət göstərmiş şəxslərin təmizlənməsi.
Əsaslanır:
Azərbaycan Konstitusiyasının 7-ci maddəsi: Dövlətin müstəqilliyi və suverenliyi.
İnsan hüquqları üzrə beynəlxalq konvensiyalar (Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası, və s.).
1991-ci ildə Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etməsi ilə SSRİ strukturlarından ayrılması.
II. Əhatə dairəsi
1. Zaman çərçivəsi:
Əsasən 1953–1991-ci illər arası “KQB” strukturlarında rəsmi və ya qeyri-rəsmi əməkdaşlıq edən şəxslər.
SSRİ sonrası dövrdə (1991–2000) “FSB”, “QRU”, “SRV” və digər Rusiya kəşfiyyat orqanları ilə əməkdaşlığı ehtimal edilən vəzifəli şəxslər.
2. Strukturlar üzrə:
“KQB” və onun yerli şöbələrində işləyənlər.
KQB ilə əməkdaşlıq etmiş "qeyri-rəsmi agentlər" (dövlət sənədləri və ya şahid ifadələri ilə sübuta yetirilmiş).
“FSB”, “SVR”, “QRU” ilə sonradan əməkdaşlıq etmiş şəxslər (məlumatlar mövcud olduqda).
Kommunist Partiyasının yüksək vəzifəli funksionerləri (rayon partiya komitələri səviyyəsindən yuxarı).
O dövrdə siyasi təqib və repressiyalarda iştirak etmiş şəxslər.
III. İstisnalar (ədalət naminə):
Məcburi əməkdaşlığa məruz qalanlar (hüquqi və faktiki sübut əsasında).
Yalnız texniki vəzifələrdə çalışmış şəxslər (məsələn: operator, arxivçi və s.).
Keçmişi ictimai şəkildə etiraf etmiş və peşmançılıq bəyanı vermiş şəxslər (şərti amnistiya modeli ilə).
IV. Tətbiq sahələri (vəzifə və strukturlar):
Bu şəxslərə müəyyən müddət ərzində və ya daimi olaraq aşağıdakı sahələrdə işləmək qadağan edilir:
Dövlət idarəçiliyi (nazir, deputat, hakim, icra başçısı və s.)
Daxili İşlər və Müdafiə Nazirliyi, təhlükəsizlik strukturları
Məhkəmə sistemi
Milli Təhlükəsizlik və kəşfiyyat orqanları
Dövlət televiziyası və media qurumları
Seçki komissiyaları və ali təhsil müəssisələri
Dövlət nəzarətində olan dini qurumlar
V. İcra mexanizmi:
1. Müstəqil Lüstrasiya Komissiyası yaradılmalıdır:
Komissiya parlament üzvlərindən, QHT-lərdən, hüquqşünaslardan və tarixçilərdən ibarət olacaq.
Komissiya üzvləri müstəqil səlahiyyətlərlə və arxivlərə çıxış hüququ ilə təmin olunmalıdır.
2. Dövlət Arxivləri və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti arxivlərinə məhdud, amma sistemli giriş:
Xüsusi qanunla arxivlərin lazımi hissəsi açıla bilər (məsələn, yalnız şəxslərlə bağlı hissə).
Şəxsi həyat hüququ qorunaraq sənədlər araşdırılır…
3. Hüquqi müdafiə hüququ təmin olunmalıdır:
Hər kəs öz adıyla bağlı lüstrasiya qərarına qarşı məhkəməyə şikayət etmək hüququna malik olacaq…
VI. Zaman planı və mərhələlər
Mərhələ Təsvir Müddət
I Qanun layihəsinin hazırlanması - 3 ay
II Lüstrasiya Komissiyasının yaradılması - 2 ay
III Arxivlərin hissə-hissə araşdırılması və ilkin siyahıların tərtibi - 6 ay
IV İctimai dinləmələr və şəffaf hesabat - davamlı
V Qanunun tətbiqi və hüquqi şikayətlər mərhələsi - 1–3 il
Nəticə
Lüstrasiya qanunu Azərbaycan üçün yalnız keçmişdən qurtuluş deyil, həm də gələcəkdə xarici təsirdən azad, şəffaf və milli maraqlara əsaslanan dövlət strukturlarının qurulması üçün vacib addımdır.
Lüstrasiya qanunu Azərbaycanda Rusiya ilə yanaşı, dövlətçiliyimiz və milli təhlükəsizliyimiz üçün təhlükə hesab edilən xarici dövlətlərə işləyən vəzifəli şəxslərin ifşa olunmasına gətirib çıxara bilər…
Bəs, Rusiya ilə hazırkı gərgin durumda Azərbaycan parlamenti "Lüstrasiya haqda" qanun qəbul edib keçmiş "KQB" arxivlərinin açılmasına, Rusiya agentura şəbəkəsinin xeyli hissəsinin ifşasına, ən əsas Rusiya agentlərinin həbsinə şərait yaratsa, Kreml, Putin buna necə reaksiya verər?..
Bu haqda, həmçinin Lüstrasiya qanununun qəbul edilməsi və "KQB" arxivlərinin açılması məsələsi ilə bağlı beynəlxalq təcrübə barədə növbəti yazımızda…
Sultan Laçın
